Rozpowszechnianie idei współpracy międzynarodowej wśród dzieci i młodzieży przyczynia się do budowania wzajemnego zrozumienia, a dzięki temu do zachowania pokoju na świecie. Takie założenie legło u podstaw stworzenia, w 1953 roku, programu Szkół Stowarzyszonych UNESCO. Przystąpiły wówczas do niego 33 szkoły ponadpodstawowe w 15 krajach. Dziś w programie uczestniczy 10000 instytucji oświatowych ze 181 krajów, począwszy od przedszkoli, a skończywszy na placówkach kształcenia nauczycieli. Polskie szkoły przystąpiły do tego programu w 1956 roku. Uczestnictwo w programie Szkół Stowarzyszonych UNESCO łączy się z moralnym zobowiązaniem do podejmowania wszelkich działań promujących kulturę pokoju i wzajemnego międzynarodowego zrozumienia.

Logo sieci Szkół Stowarzyszonych UNESCO składa się z połączonych symboli: otwartej książki (edukacja), której strony oznaczają również rozpostarte skrzydła gołębia (pokój) oraz glob ziemski (dialog kultur).
Szkoły Stowarzyszone UNESCO są zobowiązane:
- Realizować podstawowe cele, zapisane w Akcie Konstytucyjnym UNESCO, planując swoje działania w oparciu o cztery filary edukacji, przedstawione w raporcie Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku (Raport Delors’a): uczyć się, aby wiedzieć – czyli zdobywać narzędzia rozumienia; uczyć się, żeby działać – mieć świadomość oddziaływania na środowisko i wykorzystywać tę możliwość; uczyć się, aby żyć wspólnie – być aktywnym członkiem grupy, społeczeństwa, umieć współpracować; uczyć się, aby być – rozwijać swoją osobowość, uczyć się osobistej odpowiedzialności.
- Włączać się w realizację celów przyjętych przez ONZ w 2015 roku w „Agendzie na rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030”, a szczególnie celu 4., jakim jest zapewnienie wszystkim ludziom dobrego poziomu edukaji oraz umożliwienie kształcenia przez całe życie.
- Twórczo traktować swój udział w programie Szkół Stowarzyszonych UNESCO i raz w roku informować komitet narodowy UNESCO o realizowanych programach i podejmowanych inicjatywach.
Przystępując do sieci Szkół Stowarzyszonych UNESCO placówki zobowiązują się do realizacji projektów na minimum jeden z niżej podanych tematów:
- Problemy światowe i rola ONZ w ich rozwiązywaniu
- Edukacja na temat zrównoważonego rozwoju (edukacja globalna)
- Edukacja dla pokoju i praw człowieka
- Dialog kultur i religii (edukacja międzykulturowa)
- Dni, rocznice, wydarzenia organizowane pod patronatem UNESCO
Te szeroko nakreślone tematy umożliwiają tworzenie całego wachlarza projektów interdyscyplinarnych. Istotne jest, aby starać się realizować je we współpracy ze szkołami partnerskimi, najlepiej Szkołami Stowarzyszonymi UNESCO z zagranicy. UNESCO proponuje szkołom udział w konferencjach, warsztatach, kampaniach, przede wszystkim zaś w projektach wiodących (tzw. flagship projects), np. Edukacja o Światowym Dziedzictwie, Projekt Morza Bałtyckiego, Projekt Wielkiej Rzeki Wołgi.
Przy tworzeniu i realizacji projektów szkoły mogą korzystać z zestawów edukacyjnych, najczęściej dostępnych w języku angielskim, przygotowywanych specjalnie dla nich przez UNESCO i współpracujące z nią agendy, z których polecamy:
- „Światowe Dziedzictwo w Rękach Młodzieży” (zestaw edukacyjny przeznaczony do uwrażliwiania młodych ludzi na spuściznę poprzednich pokoleń; można go wykorzystać między innymi na lekcjach historii, geografii, języków obcych; zawiera bardzo bogaty materiał dydaktyczny, np. scenariusze działań; dostępny w językach: anielskim, francuskim, hiszpańskim)
- „Teaching and Learning for a Sustainable Future” (zawiera gotowe materiały w języku angielskim, dotyczące problematyki zrównoważonego rozwoju. Poruszane tematy: Culture and religion, Population and development, Understanding world hunger, Sustainable agriculture. Zawiera rownież opisy metod nauczania, takich jak: story telling; future solving problems; learning outside classroom)
- „YouthXchange – towards sustainable lifestyles; training kit on responsible consumption”(podręcznik UNESCO / UNEP dostępny w językach angielskim i francuskim, pomocny nauczycielom i innym osobom pracującym z młodzieżą we wprowadzaniu problematyki zrównoważonego rozwoju i przekładania jej teorii na praktykę)
- YouthXchange – Climate Change and Lifestyles Guidebook (podręcznik UNESCO/UNEP, pomocny nauczycielom i innym osobom pracującym z młodzieżą w uświadamianiu związków między stylem życia człowieka a zmianami klimatycznymi)
- „Akcja Ozon” (zestaw edukacyjny dla nauczycieli szkół podstawowych, pomocny przy włączaniu do treści programu nauczania kwestii dotyczących zmian w warstwie ozonowej Ziemi – przyczyn i skutków. Zestaw w języku angielskim, zawiera wiele materiałów dydaktycznych: video, komiksy, kalendarz, gry, etc.)
- „Akcja Ozon” (zestaw edukacyjny dla uczniów szkół średnich w języku angielskim; zawarte w nim zagadnienia dotyczą problemów wynikających ze zmniejszania się warstwy ozonowej, ochrony przed promieniowaniem ultrafioletowymi i zagrożeniem dla zdrowia)
- Przewodnik dla nauczyciela na temat pustynnienia. (Opracowany po raz pierwszy w 2000 roku, dotyczy problematyki pustynnienia, wpływu zmian klimatycznych na pustynnienie, różnorodności biologicznej, socjoekonomicznych skutków pustynnienia, etc., zawiera komiksy, propozycje zadań dla uczniów)
- Zestaw edukacyjny przeznaczony dla nauczycieli realizujących projekty edukacyjne na temat środowiska (zawiera następujące rozdziały: Odkrywanie ekosystemu i bioróżnorodności; Obieg wody w przyrodzie; Znaczenie roślinności. Zestaw tworzony z myślą o uczniach żyjących w obszarach, gdzie ziemia jest jałowa, ulega degradacji i pustynnieniu. Dostarcza szerokiej, naukowej wiedzy na w/w tematy, pomaga zrozumieć problemy społeczne i polityczne, wynikające z powodu degradacji ziemi, stąd polecany jest dla wszystkich, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę, a także poznać sposoby zapobiegania degradacji środowiska – dostępny w jęz. angielskim i francuskim)
- „Nakarmić nadzieję, pokonać głód„ (podręcznik opracowany przez FAO – Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Rolnictwa i Żywności; podręcznik zawiera propozycje lekcji dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich, dzięki którym uczniowie lepiej zrozumieją problemy głodu i niedożywienia)
- Young Masters Programme – YMP: portal edukacyjny opracowany przez International Institute for Industrial Environmental Economics (iiiee), Lund University, Sweden; UNESCO i Swedish International Development Cooperation Agency (Sida). Dzięki portalowi młodzież (16-18 lat) ma możliwość zdobywania wiedzy nt. zrównoważonego rozwoju i nawiązywania kontaktów z kolegami z całego świata. W proponowanych działaniach kładzie się akcent na poszukiwanie rozwiązań problemów w miejscach, gdzie żyjemy – zgodnie z hasłem „Myśl globalnie – działaj lokalnie!”. Program Young Masters Programme dostępny jest w języku angielskim, ale, jak informuje UNESCO, dzięki Google można go łatwo tłumaczyć na ponad 50 języków.
Włączenie do programu Szkół Stowarzyszonych UNESCO przebiega w dwóch etapach:
- aplikacje szkół rozpatrywane są przez komisje edukacji komitetów narodowych UNESCO i po akceptacji, po około dwuletnim okresie próby, komitet narodowy wnioskuje do UNESCO o wpisanie szkoły do programu;
- ocena i decyzja o przyjęciu lub odrzuceniu wniosku szkoły zapada w UNESCO. Szkoły przyjęte otrzymują certyfikat podpisany przez Dyrektora Generalnego UNESCO. Następnie podpisuje Kartę Szkoły Stowarzyszonej UNESCO.
W Polsce koordynacją programu Szkół Stowarzyszonych zajmuje się
Polski Komitet ds UNESCO, 00-901 Warszawa, Pałac Kultury i Nauki, 7 p.
tel.: + (48) 22 620 33 55, fax: + (48) 22 620 33 62
e-mail: komitet(at)unesco.pl